પૈતૃક સંપત્તિ: સુપ્રીમ કોર્ટના તાજેતરના ચુકાદાઓ…

આપણે વારંવાર ‘પૈતૃક મિલકત’ શબ્દ સાંભળવા મળે છે, પરંતુ આ શબ્દનો ચોક્કસ અર્થ આપણામાંના મોટાભાગના લોકો માટે અજાણ છે. કોઈપણ કાનૂનમાં આ શબ્દ સ્પષ્ટ રીતે વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવ્યો નથી, પરંતુ અદાલતોએ સમયાંતરે આ શબ્દને સમજાવ્યો છે. સાદી ભાષામાં કહીએ તો, વડીલોપાર્જિત મિલકત એ એવી મિલકત છે જે વ્યક્તિ દ્વારા ચાર પેઢી સુધીના પુરૂષ વંશ એટલે કે તેના પિતા, પિતાના પિતા અથવા પરદાદા દ્વારા વારસામાં મળેલ છે. 1 મિતાક્ષર કાયદા અનુસાર, વડીલોપાર્જિત મિલકતનો અધિકાર જન્મથી જ ઉદ્ભવે છે, કોઈ મિલકત પૈતૃક મિલકત બનવા માટે તે અવિભાજિત મિલકત તરીકે જ રહેવી જોઈએ. વડીલોપાર્જિત મિલકતમાં સ્વ હસ્તગત મિલકત, ભેટ, પાર્ટીશન ડીડનો સમાવેશ થતો નથી. 2

સર્વમ્મા વિ. યુ.આર. વિરુપક્ષૈયા , 2010 એસસીસી ઓનલાઈન કાર 136 માં એવું કહેવામાં આવ્યું હતું કે પૂર્વજોની મિલકત પુરૂષ વંશની ચાર પેઢીઓ સુધી વારસામાં મળે છે અને વંશના સમગ્ર સમયગાળા દરમિયાન અવિભાજિત રહેવી જોઈએ .

ગુરદિપ કૌર વિ. ઘમંડ સિંહ , 1964 SCC ઓનલાઈન પુંજ 180 માં , પૈતૃક મિલકત પિતા, પિતાના પિતા અથવા પરદાદા પાસેથી વારસામાં મળેલી મિલકત હોવાનું કહેવાય છે.

પૈતૃક સંપત્તિ પર સુપ્રીમ કોર્ટના તાજેતરના ચુકાદાઓની યાદી અહીં છે

• અરુણાચલ ગોન્ડર વિ. પોનુસામી , (2022) 11 SCC 520

સર્વોચ્ચ અદાલતે જણાવ્યું હતું કે હિંદુ પુરૂષ મૃત્યુ પામનારની સ્વ-સંપાદિત મિલકત એટલે કે, વસિયતનામું લખ્યા વિના, વારસા દ્વારા વિતરિત થશે, ઉત્તરાધિકાર દ્વારા નહીં. વધુમાં, કોર્ટે કહ્યું હતું કે પાર્ટીશન દ્વારા મેળવેલી કોપાર્સરીની મિલકત ઉપરાંત આવી મિલકત પુત્રીને વારસામાં મળશે. કોર્ટે અવલોકન કર્યું હતું કે જો કોઈ મહિલાનું અવસાન થાય છે, તો તેના પિતા તરફથી તેણીને મળેલી કોઈપણ પૈતૃક મિલકત તેના પિતાના વારસદારોને આપવામાં આવશે અને તે જ રીતે તેણીના પતિના પરિવારમાંથી તેણીને પસાર કરવામાં આવેલી મિલકત તેના પતિના વારસદારને આપવામાં આવશે.

• કેસી લક્ષ્મણ વિ. કેસી ચંદ્રપ્પા ગૌડા , 2022 એસસીસી ઓનલાઈન એસસી 471

સર્વોચ્ચ અદાલતે જણાવ્યું હતું કે હિંદુ પિતા અથવા હિંદુ અવિભાજિત પરિવારના અન્ય કોઈ મેનેજિંગ સભ્યને માત્ર ‘પુણ્ય હેતુ’ માટે જ પૈતૃક સંપત્તિની ભેટ આપવાની સત્તા છે અને ‘પવિત્ર હેતુ’ શબ્દ દ્વારા જે સમજાય છે તે ધર્માદા માટે ભેટ છે. અને/અથવા ધાર્મિક હેતુ. તેથી, ‘પ્રેમ અને સ્નેહથી’ ચલાવવામાં આવેલી પૈતૃક સંપત્તિ સંબંધિત ભેટનું ખત ‘પુણ્ય હેતુ’ શબ્દના દાયરામાં આવતું નથી.

• વિનીતા શર્મા વિ. રાકેશ શર્મા , (2020) 9 SCC 1

સર્વોચ્ચ અદાલતે જણાવ્યું હતું કે સ્ત્રી/પુત્રીને પણ પુત્ર તરીકે સંયુક્ત કાયદેસર વારસ તરીકે ગણવામાં આવશે અને તે પુરૂષ વારસદાર તરીકે સમાન રીતે પૈતૃક સંપત્તિનો વારસો મેળવી શકે છે, પછી ભલેને હિંદુ ઉત્તરાધિકાર (સુધારા) અધિનિયમ, 2005 આવ્યો તે પહેલાં પિતા હયાત ન હતા . અમલમાં

લિવ-ઇન રિલેશનશિપમાંથી જન્મેલા બાળક માટે પૈતૃક સંપત્તિનો અધિકાર

• કટ્ટુકાંડી એદાથિલ કૃષ્ણન વિ. કટ્ટુકાંડી એદાથિલ વલસન , 2022 એસસીસી ઓનલાઈન એસસી 737

સુપ્રીમ કોર્ટે ચુકાદો આપ્યો હતો કે લિવ-ઇન રિલેશનશીપથી જન્મેલા બાળકોને પણ પરિવારની મિલકતનો વારસો મેળવવાનો સહભાગી અધિકાર છે. એક બાળક કે જે લિવ-ઇન પાર્ટનર સાથે લાંબા સમય સુધી રહેવા માટે જન્મે છે તે તેના પિતાની પૈતૃક સંપત્તિ પર અધિકાર ધરાવે છે.

વડીલોપાર્જિત મિલકત પર સુપ્રીમ કોર્ટના તાજેતરના ચુકાદાઓ પર FAQ

પ્ર. શું પૈતૃક મિલકતનો દાવો કરવા માટે કોઈ સમય મર્યાદા છે?

A. હા, પૈતૃક મિલકતનો દાવો કરવાની સમય મર્યાદા 12 વર્ષ છે. મર્યાદા અધિનિયમ, 1963 ની અનુસૂચિ I થી કલમ 65 12 વર્ષની સમયરેખા સૂચવે છે, જેમાં પીડિત વ્યક્તિ માલિકીના શીર્ષકના આધારે સ્થાવર મિલકતના કબજા અથવા તેમાંના કોઈપણ વ્યાજની વસૂલાત માટે દાવો દાખલ કરી શકે છે.

પ્ર. હિંદુ ઉત્તરાધિકાર ધારાનો તાજેતરનો ચુકાદો શું છે?

A. કમલા નેતિ વિ. LAO, (2023) 3 SCC 528 માં , સર્વોચ્ચ અદાલતે અવલોકન કર્યું કે જ્યારે હિન્દુ ઉત્તરાધિકાર અધિનિયમ હેઠળ બિન-આદિવાસી મહિલાઓને સમાન અધિકાર ઉપલબ્ધ હોય ત્યારે આદિવાસી મહિલાઓને પિતાની મિલકતમાં સમાન હિસ્સાના અધિકારને નકારવું અયોગ્ય છે . , 1956

પ્ર. પૈતૃક સંપત્તિમાં દીકરીના હિસ્સા અંગે સુપ્રીમ કોર્ટનો ચુકાદો શું છે?

A. અરુણાચલ ગોંડર વિ. પોનુસામી, (2022) 11 SCC 520 માં , સર્વોચ્ચ અદાલતે ઠરાવ્યું હતું કે પિતાની મિલકત પુત્રીને વારસામાં મળશે, કોપાર્સેનરીની મિલકત ઉપરાંત જે વિભાજન દ્વારા મેળવવામાં આવી હતી. કોર્ટે અવલોકન કર્યું હતું કે જો કોઈ મહિલાનું અવસાન થાય છે, તો તેના પિતા તરફથી તેણીને મળેલી કોઈપણ પૈતૃક મિલકત તેના પિતાના વારસદારોને આપવામાં આવશે અને તે જ રીતે તેણીના પતિના પરિવારમાંથી તેણીને પસાર કરવામાં આવેલી મિલકત તેના પતિના વારસદારને આપવામાં આવશે.

વિનીતા શર્મા વિ. રાકેશ શર્મા, (2020) 9 SCC 1 માં, સુપ્રીમ કોર્ટે ઠરાવ્યું હતું કે પુત્રીને પણ પુત્ર તરીકે સંયુક્ત કાનૂની વારસદાર તરીકે ગણવામાં આવશે અને તે પુરુષ વારસદાર તરીકે સમાન રીતે પૈતૃક સંપત્તિનો વારસો મેળવી શકે છે, પછી ભલે પિતા હયાત ન હોય. હિંદુ ઉત્તરાધિકાર (સુધારા) અધિનિયમ, 2005 , અમલમાં આવ્યો તે પહેલાં .