ચેક બાઉન્સ કેસમાં વચગાળાનું વળતર આપવાની સત્તા U/S 143A NI એક્ટ વિવેકાધીન: SC ઇશ્યૂ માર્ગદર્શિકા
સર્વોચ્ચ અદાલતે જણાવ્યું હતું કે નેગોશિયેબલ ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ્સ એક્ટ, 1881 (NI એક્ટ) ની કલમ 143A ની પેટા-કલમ (1) હેઠળ ચેક બાઉન્સ કેસમાં વચગાળાનું વળતર આપવાની સત્તાનો ઉપયોગ વિવેકાધીન છે અને ફરજિયાત નથી. ફરિયાદીએ અપીલકર્તા વિરુદ્ધ NI એક્ટની કલમ 138 હેઠળ ફરિયાદ નોંધાવી, જેમાં વિવિધ વ્યવસાય સાહસોમાં સંમત રકમની ચુકવણી માટે કરવામાં આવેલા ચેકનું અપમાન કરવાનો આરોપ લગાવ્યો. ત્યારબાદ, ફરિયાદીએ NI એક્ટની કલમ 143A હેઠળ વચગાળાના વળતરની માંગણી કરી હતી, જે ટ્રાયલ કોર્ટ દ્વારા મંજૂર કરવામાં આવી હતી અને ઝારખંડ હાઈકોર્ટ દ્વારા માન્ય રાખવામાં આવી હતી. સુપ્રીમ કોર્ટે NI એક્ટની કલમ 143A ની પેટા-કલમ (1) હેઠળ સત્તાનો ઉપયોગ કરતી વખતે ધ્યાનમાં લેવાના પરિબળો પર નિર્ણય લેવાનો હતો.
જસ્ટિસ અભય એસ. ઓકા અને જસ્ટિસ ઉજ્જલ ભૂયને અવલોકન કર્યું કે, “ આરોપીને દોષિત ઠેરવતા પહેલા કલમ 143A લાગુ કરી શકાય છે, અને તેથી, તેમાં વપરાયેલ “મે” શબ્દનો ક્યારેય “શલ” તરીકે અર્થ કરી શકાય નહીં. કલમ 148 ની પેટા-કલમ (1) હેઠળ અધિકારક્ષેત્રની કવાયત માટે લાગુ પડતા પરીક્ષણો NI એક્ટની કલમ 143A ની પેટા કલમ (1) હેઠળના અધિકારક્ષેત્રના ઉપયોગ માટે ક્યારેય લાગુ થઈ શકે નહીં. ” AOR શુભમ ભલ્લાએ અરજદારનું પ્રતિનિધિત્વ કર્યું હતું, જ્યારે પ્રતિવાદી તરફથી એડવોકેટ પ્રતીક યાદવ હાજર રહ્યા હતા. અપીલકર્તાએ આ આદેશને સુપ્રીમ કોર્ટ સમક્ષ પડકાર્યો હતો અને દલીલ કરી હતી કે NI એક્ટની કલમ 143A ‘મે’ શબ્દનો ઉપયોગ કરે છે, જે જોગવાઈને વિવેકાધીન બનાવે છે. ” સેક્શન 143A હેઠળ કરવામાં આવેલી પ્રાર્થનાનો નિર્ણય કરતી વખતે, કોર્ટે તમામ સંબંધિત પરિબળોને ધ્યાનમાં લેતા સંક્ષિપ્ત કારણો નોંધવા જોઈએ ,” કોર્ટે ટિપ્પણી કરી.
કોર્ટે NI એક્ટની કલમ 143A હેઠળ વિવેકબુદ્ધિનો ઉપયોગ કરવા માટે નીચેના પરિમાણો પ્રદાન કર્યા છે: અદાલતે ફરિયાદી દ્વારા કરવામાં આવેલ કેસની યોગ્યતા અને અરજીના જવાબમાં આરોપી દ્વારા કરવામાં આવેલ બચાવનું મૂલ્યાંકન કરવું આવશ્યક છે. “ આરોપીની આર્થિક તકલીફ પણ વિચારણામાં હોઈ શકે છે. ” જો ફરિયાદીએ પ્રથમદર્શી કેસ કર્યો હોય, તો જ કોર્ટ દ્વારા વચગાળાનું વળતર ચૂકવવાનો નિર્દેશ જારી કરી શકાય છે. જો આરોપીનો બચાવ પ્રાથમિક દૃષ્ટિએ વાજબી હોવાનું જણાયું તો કોર્ટ વચગાળાનું વળતર આપવાનો ઇનકાર કરીને વિવેકબુદ્ધિનો ઉપયોગ કરી શકે છે. જો કોર્ટ નિષ્કર્ષ પર આવે છે કે કેસ વચગાળાના વળતરની વોરંટ આપે છે, તો તેણે ” મંજૂર થવાના વચગાળાના વળતરની માત્રા પર તેનું મન લાગુ કરવું પડશે. ” આમ કરતી વખતે, કોર્ટે વ્યવહારની પ્રકૃતિ જેવા ઘણા પરિબળોને પણ ધ્યાનમાં લેવા જોઈએ, સંબંધ, જો કોઈ હોય તો, આરોપી અને ફરિયાદી વચ્ચે, વગેરે.
કોર્ટે જણાવ્યું હતું કે કોર્ટ દ્વારા આપવામાં આવેલા પરિમાણો સંપૂર્ણ નથી અને ” આપેલ કેસના વિચિત્ર તથ્યોમાં અન્ય ઘણા સંબંધિત પરિબળો હોઈ શકે છે. ” તદનુસાર, સુપ્રીમ કોર્ટે અપીલને આંશિક રીતે મંજૂરી આપી હતી. કારણ શીર્ષક: રાકેશ રંજન શ્રીવાસ્તવ વિ. ધ સ્ટેટ ઓફ ઝારખંડ અને એનઆર. (તટસ્થ સંદર્ભ: 2024 INSC 205) દેખાવ: અરજદાર : AOR શુભમ ભલ્લા; એડવોકેટ રજનીશ રંજન, યજુર ભલ્લા, ગૌરી બેદી, અંચિતા નય્યર, આકાંશા ગુલાટી, રાગિણી શર્મા, રોહન ચંદા, એલેક્સ નોએલ દાસ અને રોહિત પાંડે પ્રતિસાદકર્તા : AOR રણબીર સિંહ યાદવ અને મધુસ્મિતા બોરા; એડવોકેટ્સ પ્રતિક યાદવ, મોહમ્મદ. શાહરૂખ, યોગેશ યાદવ, પતિ રાજ યાદવ, પ્રતિમા યાદવ, આકાંશા સિંહ યાદવ, વિષ્ણુ શર્મા, પવન કિશોર સિંહ, દીપાંકર સિંહ અને અનુપમા શર્મા