સુપ્રીમ કોર્ટ ના ચુકાદા – પોલીસ ના ત્રાસ માટે ના લેન્ડ માર્ક જજમેન્ટ

સુપ્રીમ કોર્ટ ના ચુકાદાઓ:

(1) નંદિની સત્પતિ વિ. પી.એલ. દાણી (એઆઈઆર 1978 એસસી 1025) માં કોર્ટે જણાવ્યું હતું કે માત્ર શારીરિક ધમકીઓ અથવા હિંસા જ નહીં માનસિક ત્રાસ, વાતાવરણીય દબાણ, પર્યાવરણીય જબરદસ્તી, પોલીસ દ્વારા કંટાળાજનક પૂછપરછ એ કાયદાનું ઉલ્લંઘન છે.

(2) સુનાવણી બટારા વિરુદ્ધ દિલ્હી એડમિનિસ્ટ્રેશન (1978 (4) એસસીસી 494) માં અદાલતે ત્રાસ સામે પ્રતિબંધનો સ્પષ્ટ કેસ રજૂ કર્યો હતો. બંધારણમાં ત્રાસ વિરુદ્ધની ચોક્કસ જોગવાઈઓની ગેરહાજરીને કારણે સુપ્રીમ કોર્ટે પોતાને વિકલાંગ માન્યા ન હતા અને ગુનાના શંકાસ્પદ અને આરોપિત વ્યકિતઓને ત્રાસ આપવાની પરવાનગીની વિરુધ્ધ ધારણામાં કલમ 14 અને 19 થી સમર્થન મેળવ્યું હતું.

(3) રઘબીર સિંઘવમાં વિરુદ્ધ હરિયાણા રાજ્ય (1980 (3) એસસીસી 70), જ્યાં પોલીસ દ્વારા કબૂલાત મેળવવા માટે લેવામાં આવતી હિંસાના પરિણામે ચોરીના શંકાસ્પદ વ્યક્તિની મૃત્યુ થઈ હતી, કોર્ટે અવલોકન કર્યું હતું કે નાગરિકોના જીવન અને સ્વતંત્રતા જોખમમાં મુકાય છે ત્યારે કાયદો મૃત્યુ માટે માનવ અધિકાર છરાબાજી. માનવાધિકારની નબળાઇ એક આઘાતજનક, ત્રાસદાયક દ્વેષભાવ ધારે છે, હિંસક હિંસા રાજ્યના પોલીસ હાથ દ્વારા કરવામાં આવે છે, જેનું કાર્ય નાગરિકનું રક્ષણ કરવાનું છે અને તેમની સામે ભયાનક ગુનાઓ ન કરવા માટે છે. પોલીસ તાળાબંધીમાં શંકાસ્પદના મોત માટે જવાબદાર પોલીસ અધિકારીને કોર્ટે આજીવન સજા ફટકારી છે.

(4) ખત્રી વિ. બિહાર રાજ્ય (એઆઈઆર 1981 એસસી 928) / ભાગલપુર બ્લાઇંડિંગ કેસ, બંધારણ અને માનવીય મૂલ્ય તેમજ આર્ટિકલ 21 ની ભાવનાને કેદ કરનારા કેદીઓ સાથે ક્રૂર અને અમાનવીય વર્તનનું ઉદાહરણ હતું. સુપ્રીમ કોર્ટે આ કેસમાં કાર્યવાહી કરી પોલીસ દ્વારા અંડર-ટ્રાયલ કેદીઓની આંખ આડા કાન કરી તેમની આંખની કીકીને સોયથી વીંધીને અને તેમાં એસિડ રેડતા. આ કેસ ત્રાસની રીત, રાજ્ય અને સ્થાનિક ન્યાયિક અધિકારીઓ દ્વારા ત્રાસ આપવાની મંજૂરી, ત્રાસની નિયમિત છૂપાઇ બતાવે છે.

(5) પોલીસ ત્રાસના કથિત કેસમાં નોંધપાત્ર સમસ્યા હિંસાના ગુનેગારોના અપરાધની સ્થાપના છે. અન્યાયકર્તાઓ કાં તો પુરાવાની આવશ્યક ડિગ્રીના અભાવને કારણે દોષી ઠેરવી શકશે અથવા વાસ્તવિક તથ્યો દ્વારા બાંહેધરી આપી હોય તેના કરતા ઓછા ગુનામાં દોષી સાબિત થશે. આ મુખ્યત્વે તે પરિસ્થિતિને કારણે છે જે વાસ્તવિક તથ્યો દ્વારા બાંહેધરી આપે છે. આ મુખ્યત્વે પરિસ્થિતિને કારણે છે કે અપરાધીઓ ફરિયાદીના સાથીઓ અને સાથીદારો અને તટસ્થ સાક્ષીની સંપૂર્ણ અભાવ છે. યુ.પી. વિ. રામ સાગર યાદવ (1985 (1) એસસીસી 552) નું રાજ્ય, પોલીસ હિંસા અને ઉચ્ચતરપણું લંબાઈ શકે તે આત્યંતિક મર્યાદાઓનું સૂચક કેસ છે. પીડિતાએ પોલીસ કર્મચારીની વિરૂધ્ધ ફરિયાદ કરી જે તેની પાસેથી લાંચ માંગે છે. તેની ‘ધૃષ્ટતા’ બદલ તેની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી અને થોડા સમય પછી તેની અટકાયત કરવામાં આવી હતી, જ્યારે ગંભીર હાલતમાં તેના શરીર પર 19 ઈજાઓ મળી હતી, આખરે તેનું મોત નીપજ્યું હતું. સુપ્રીમ કોર્ટે જ્યારે સેક્શન 4૦4 હેઠળ હત્યાની ગણતરીમાં ન આવે તેવા ગુનેગાર હત્યાકાંડ માટે y વર્ષિય સખત સજાની પુષ્ટિ આપતાં, દુ hisખ વ્યક્ત કર્યું હતું કે ટ્રાયલ જજે પોલીસ કર્મચારીને હત્યાનો દોષી ઠેરવ્યો નથી, તે હકીકતો દ્વારા દર્શાવવામાં આવ્યું છે.

(6) ડી.કે. બાસુ વિ. પશ્ચિમ બંગાળ રાજ્ય (એઆઈઆર 1997 એસસી 610) માં, કોર્ટે 11 માર્ગદર્શિકા (કાર્યવાહીના પગલા) નક્કી કરી હતી, જ્યારે પોલીસની કસ્ટડીમાં ન આવે ત્યાં સુધી વ્યક્તિની ધરપકડ દરમિયાન અને તેની ધરપકડ કરવામાં આવે ત્યારે. એક એનજીઓ દ્વારા બંધારણની આર્ટ 32 હેઠળની અરજી દ્વારા આ કેસ કોર્ટ સમક્ષ થયો હતો. આ એનજીઓના એક્ઝિક્યુટિવ ચેરમેને ચીફ જસ્ટિસ Indiaફ ઈન્ડિયાને પત્ર લખ્યો હતો કે તેઓ એક પશ્ચિમ બંગાળ રાજ્યમાં પોલીસના તાળાબંધી અને જેલમાં થયેલ મૃત્યુ અંગે એક અખબારમાં પ્રકાશિત થતા સમાચાર પર ધ્યાન દોરશે. અહીં કોર્ટે નિરીક્ષણ કર્યું છે કે કસ્ટોડીયલ ત્રાસ એ માનવ માન અને અધોગતિનું નગ્ન ઉલ્લંઘન છે જે વ્યક્તિગત વ્યક્તિત્વને નષ્ટ કરે છે. તે માનવીય ગૌરવ ઉપર ગણતરી કરવામાં આવેલ હુમલો છે અને જ્યારે પણ માન-પ્રતિષ્ઠાને ઘાયલ કરવામાં આવે છે ત્યારે સંસ્કૃતિ એક પગલું પાછળ લે છે.

(7) જો કે, ફક્ત માર્ગદર્શિકા અને સલામતી રચવા માટે પૂરતું નથી, તેથી ડી.કે.બાસુ કેસમાં સુપ્રીમ કોર્ટે ચેતવણી આપી છે કે: ઉલ્લેખિત જરૂરીયાતોનું પાલન કરવામાં નિષ્ફળતા, સંબંધિત અધિકારીને કોર્ટના અપમાન માટે સજા પાત્ર હોય તેવા વિભાગીય કાર્યવાહી માટે જવાબદાર રજૂ કરવા સિવાય, આ બાબતે પ્રાદેશિક અધિકારક્ષેત્ર ધરાવતા દેશની કોઈપણ હાઈકોર્ટમાં સ્થાપિત થઈ શકે છે.

જોગિન્દરકુમાર વિ. સ્ટેટ યુ.પી. (1994 (4) એસસીસી 260) માં, જોગિન્દરકુમારને એક કેસ સંદર્ભે પોલીસ સ્ટેશન બોલાવવામાં આવ્યો હતો. ત્યારબાદ તેના પરિવારજનોને તેની ખબર પડી ન હતી. તેના પરિવારના સભ્યોએ સુપ્રીમ કોર્ટ સમક્ષ હેબિયાસ કોર્પસની રિટ દાખલ કરી હતી, જેને પગલે તેને કોર્ટમાં રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો.

(8) પોલીસ કસ્ટડીમાં ત્રાસ, હુમલો અને મૃત્યુના કેસોમાં ભયંકર વધારો અને આવા કેસોમાં ગુનેગારોને સજા આપવા માટે ઉપલબ્ધતા ન મળવી એ એક ચિંતાજનક સમસ્યા રહી છે કારણ કે આ પ્રકારના મામલાઓની તપાસ જાતે જ રક્ષક દ્વારા કરવામાં આવી છે. તેથી, ઉદ્દેશ્ય અને સ્વતંત્ર તપાસ થવી જોઇએ તે અત્યંત જરૂરી છે. તેને ધ્યાનમાં રાખીને સુપ્રિમ કોર્ટે સેક્રેટરી, હિલાકાંડી બાર એસોસિએશન વિ. આસામ સ્ટેટ (1995) સપ (3) એસસીસી, 736 એ સીબીઆઈને કસ્ટોડિયલ મૃત્યુના ત્વરિત કેસની નોંધણી અને તપાસ કરવા નિર્દેશ આપ્યો. ફરીથી સુપ્રીમ કોર્ટમાં અજબસિંઘ વિરુદ્ધ યુપી રાજ્ય (2000) 3 એસસીસી 521, જ્યાં કસ્ટડીયલ મૃત્યુની પોલીસ તપાસ એક ઉદ્દેશ્યની વાર્તા હતી, જેમાં સીબીઆઈને કેસ નોંધવા અને કસ્ટોડિયલ મૃત્યુના સંજોગોમાં તપાસ હાથ ધરવા નિર્દેશ આપ્યો હતો. તેણે સીબીઆઈને તપાસ ઝડપથી પૂર્ણ કરી અને તપાસ અહેવાલની નકલ કોર્ટમાં ફાઇલ કરવા આદેશ પણ આપ્યો હતો.

(9) ત્રાસ સામે યુ.એન. કન્વેન્શનમાં ત્રાસ ભોગ બનનારને નિવારણ અને વળતરની જોગવાઈ છે. સંમેલનની કલમ 14 સ્પષ્ટ રીતે ભાર મૂકે છે કે સંમેલનમાં દરેક રાજ્ય પક્ષે ખાતરી કરવી જ જોઇએ કે ત્રાસ ભોગ બનેલા પીડિતાને યોગ્ય અને પૂરતા વળતર અને પુનર્વસન આપવામાં આવે છે. જો મૃત્યુ યાતનાની ઘટનામાં પરિણમે છે, તો પરિવારને વળતર આપવામાં આવશે. નેલાબતી બિહારા વિ. ઓરિસ્સા રાજ્યમાં (1993 (2) એસસીસી 746); રાજ્ય જવાબદારીના સિદ્ધાંત અને આવી જવાબદારી માટે રાજ્ય દ્વારા બદલાવ કરવાની જરૂરિયાતને માન્યતા મળી હતી. તે પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યું હતું કે બંધારણની આર્ટ 32 અને 226 હેઠળની અદાલતમાં મૂળભૂત અધિકારોના કોઈપણ ઉલ્લંઘન માટે જાહેર કાયદા હેઠળ કોઈપણ ઉપાય આપવા માટે વિશાળ કંપનવિસ્તાર છે.

રેફરન્સ:

(1) નંદિની સત્પતિ વિ. પી.એલ. દાણી (એઆઈઆર 1978 એસસી 1025)
(2) બટારા વિરુદ્ધ દિલ્હી એડમિનિસ્ટ્રેશન (1978 (4) એસસીસી 494)
(3) રઘબીર સિંઘવમાં વિરુદ્ધ હરિયાણા રાજ્ય (1980 (3) એસસીસી 70)
(4) ખત્રી વિ. બિહાર રાજ્ય (એઆઈઆર 1981 એસસી 928)
(5) યુ.પી. વિ. રામ સાગર યાદવ (1985 (1) એસસીસી 552)
(6) ડી.કે. બાસુ વિ. પશ્ચિમ બંગાળ રાજ્ય (એઆઈઆર 1997 એસસી 610)
(7) જોગિન્દરકુમાર વિ. સ્ટેટ યુ.પી. (1994 (4) એસસીસી 260)
(8) સેક્રેટરી, હિલાકાંડી બાર એસોસિએશન વિ. આસામ સ્ટેટ (1995) સપ (3) એસસીસી, 736
(9) અજબસિંઘ વિરુદ્ધ યુપી રાજ્ય (2000) 3 એસસીસી 521
(10) નેલાબતી બિહારા વિ. ઓરિસ્સા રાજ્યમાં (1993 (2) એસસીસી 746)

ઓરીજીનલ ક્રેડીટ :- https://kdsheladia.com/supreme-court-judgment-on-torture-by-police/